Oruç tutmak kan bağışçısı olmaya mahzur değildir. İftardan sonra haydi kan bağışına!
Tüm dünyada ve ülkemizde nüfusun ve sıhhat teknolojisindeki yeniliklerin artmasıyla birlikte her geçen gün kan ve kan eserlerine duyulan ihtiyaç artmaktadır. Kan ve kan eserlerine olan talebin karşılanmasında başta Türk Kızılay’ı olmak üzere hastane kan bankaları bu kıymetli misyonu muvaffakiyet ile yerine getirmektedir.
Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Barış Malbora, kan bağışının daima bir muhtaçlık olduğunu vurgularken, kan bağışı konusunda dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgiler verdi.
Kan merkezlerinin, kan ve kan bileşenlerine olan talepleri vaktinde karşılayabilmek için kâfi stok bulundurma ve fazla stoktan ötürü bozulmaları engelleyecek stok siyasetleri üretmeleri gerekmektedir. Yakın vakitte yaşadığımız büyük sarsıntıda bu siyasetlerin ne derece kıymetli olduğunu maalesef daima birlikte yaşayarak anladık. Bu bahiste bizlerin, yani bugünün sağlıklı insanlarının da dikkat etmesi gereken değerli notalar var.
Geçmiş yıllarda kan nakli, ‘tam kan’ ismi altında tüm kan bileşenlerini bir ortada kapsarken günümüzde bu kan bileşenleri yüksek teknolojili aygıtlarla birbirinden ayrıştırarak daha verimli kullanılmakta ve bir gönüllüden alınan numune ile farklı kan bileşenlerine muhtaçlığı olan birden fazla hastaya şifa olunabilmektedir.
Bu mevzuyu biraz derinleşmekte yarar var:
Kan bileşenleri, kırmızı kan (eritrosit süspansiyonu), kan pıhtılaştırıcı hücrelerimizi barındıran ‘trombosit süspansiyonu’, ‘plazma’ ve nadiren gereksinim duyulan, bedenin savunma hücreleri çok azalan ve mikroplarla savaşan beyaz küre ismindeki hücrelerin dışarıdan temininde kullanılan ‘granülosit süspansiyonu’dur.
Bu eserlerin elde edilmesinde çok çeşitli tıbbi prosedürler vardır. Örneğin, kırmızı kan gereksinimi olan hastalar için eritrosit süspansiyonu eldesi için tam kan toplama süreci gerçekleştirilir. Bu santrifüj süreci sonrasında iki kıymetli bileşene ayrılır. ‘Trombositten varlıklı plazma’ ve ‘eritrosit süspansiyonu’ formunda ayrışır. Trombositten güçlü plazma ise tekrar santrifüj edilerek ‘trombosit süspansiyonu’ ve ‘plazma’ya ayrışır. Yani bu usul ile bir sağlıklı gönüllüden üç başka kan bileşeni elde edilmiş olur. Yani bir istekli üç farklı sıkıntıya sahip üç farklı hastaya can olabilir. Bu süreç gönüllünün hayatından yalnızca 30-40 dakikasını alırken, üç farklı hastaya ömürlük can olur.
Bir başka formül ise yalnızca trombositin elde edildiği ve ‘aferez’ isimli özel aygıtlarla elde edilen ve öteki metoda nazaran daha kaliteli trombositin elde edildiği sistemdir. Birinci formülle, bir gönüllüden elde edilen trombosit ölçüsü erişkin bir hastaya kâfi gelmez ve birden fazla hastanın emsal formülle elde edilmiş trombositleri birleştirilir ve bu prosedürle elde edilen trombosite ‘havuzlamış’ trombosit ismi verilir. İkinci yolda ise bir gönüllüden elde edilen trombosit ölçüsü rahatlıkla erişkin bir hastanın gereksinimini karşılar. Bu prosedürle elde edilen esere ise ‘aferez trombosit süspansiyonu’ denir. Birinci usulden elde edilen trombositin 6 ila 8 katı kadar daha fazla eser elde edilebilir. Hasta için bu usul çok daha sağlıklıdır. Aferez prosedürüyle trombositin elde edilebilmesi için gönüllülerimizin gününden bir saatini ayırması kâfi olacaktır. Ayrıyeten, şayet gönüllünün kan kıymetleri uygun ise iki hatta üç ünite trombosit süspansiyonu tek seferde elde edilebilir. Yani hayatımızdan ayıracağımız bir saat kanamaya meyli olan üç hastanın hayata tutunmasına katkı sağlayabilir.
Kan bileşenlerinin saklama koşulları
Kan bileşenlerinin çeşitlerine nazaran saklama şartları ve mühleti değişiklikler göstermektedir. Örneğin ‘tam kan’ 2-6 derecede, alarmlı ve ısı kontrollü bir kan saklama dolabında 35 gün saklanabilir. ‘Eritrosit süspansiyonu’ ise birebir şartlarda 42 güne kadar saklanabilir. Trombosit süspansiyonu’ için bu kadar şanslı değiliz maalesef. Zira bu kan bileşeninin ömrü yalnızca 5 gündür. Bunun için ‘trombosit süspansiyonu’ özel torbalar içinde 20-24 derece sıcaklıkta ajitatör ismindeki aygıtlarda daima sallanmak kaidesiyle işlevlerini korurlar. Hastalara yararının en üst seviyede olması için tüm kan bileşenlerinin, toplandıktan sonra en kısa müddette verilmesi uygun olacaktır. Ayrıyeten unutmamak gerekir ki depolanma ömrü en kısa olan ‘trombosit süspansiyonu’ kanamalı hastalar için hem acil hem de taze verilmesi gereken bir kan bileşenidir.
Gönüllü kan eseri vericisi olmak için neler yapmamız gereklidir?
Gönüllülerin öncelikle Kızılay şubelerine yahut hastanelerin kan bankasına kimlik kartı ile başvurması birinci adımdır. Akabinde, gönüllünün sıhhat durumunu gözden geçirdiğimiz anket formunu doldurması gerekmektedir. Bu formda, hastanın genel sıhhat sorunlarının olup olmadığı, tertipli ve yakın vakitte kullandığı ilaçların varlığı, bedenine yakın vakitte dövme yaptırıp yaptırmadığı, bilhassa bulaşıcı hastalıkların yaygın ve denetimsiz olduğu yurt dışı seyahatlerinin olup olmadığı sorgulanır. Bu ankette gönüllünün kan bağışçısı olmasında mahzur olmadığı kanaatine varılırsa o vakit şanslısınız. Artık sizin kanınıza ihtiyacı olan hastalara can olabilirsiniz.
Bağışçı olmakla ilgili bilgi eksikliklerimiz var
Bu yanlış bilgilerden birincisi ‘toplumda sık görülen kan kümesi bileşenlerine ulaşımın daha kolay olması’. Türkiye’de en sık görülen kan kümesinin A Rh olumlu olduğu birçoğumuz tarafından bilinir. Bu nedenle bu kan kümesine ulaşımın öteki kan kümelerine nazaran çok daha kolay olduğu yanlış kanısına varılarak bu kan kümesine sahip bireyler kan bağışı konusunda ‘tembellik’ gösterebilir. Bu yanlış bir algıdır. Zira unutmayalım ki tıpkı kan kümesine sahip bir o kadar fazla hasta olacaktır.
AB Rh negatif kan kümesine sahip bireyler ise kendi sıhhatlerine lütfen iki kat daha fazla dikkat etsinler. Zira, birincisi sizin kanınız çok değerli. Gereksinimi olan hasta için altın bedelinde bir kana sahipsiniz. İkincisi, kan bileşenlerine gereksiniminiz olursa, aman dikkat. Toplumumuzda bu kan kümesine sahip insan oranı yalnızca %1!
Diğer kıymetli husus; hepimizin malumu tüm İslam aleminin kutsal ayı Ramazan. Bu ayda tüm Müslüman toplumlarında sıhhati elveren birçok kişi dini vecibelerinin bir kesimi olarak oruç tutmaktadır. Oruç tutan, yani aç ve susuz bir kişinin sıhhati elverse bile bu devirde kan bağışçısı olması tıbben uygun değildir. Bu nedenle, bu kutsal günlerde biz doktorlar ve tedavi süreci devam etme mecburiliği olan lösemi, kanser, Akdeniz anemisi (talasemi), kemik iliği yetmezliği hastaları, kemik iliği nakli olmuş şahıslar ve büyük cerrahi teşebbüsler geçirmesi gereken hastalar çok zorlanmaktadır.
Bunun da tahlili var!
Hemen tüm hastaneler Ramazan ayında kan bağışı konusunda gönüllülerimizin kan verme sürecini kolaylaştırmak için iş akışlarında değerli değişiklikler yaparlar. Olağan günlerde yalnızca mesai saatlerinde kan bağışı kabulü yapılırken Ramazan ayında bu süreç iftar sonrasına taşınır. Bu nedenle biz sağlıklı kan bağışçısı gönüllülerinde bu sıhhat zincirini devam ettirmek temel olmalıdır. Yani oruç tutmak kan bağışçısı olmaya asla mahzur değildir. İftardan sonra haydi kan bağışına!
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
