Otizmin görülme oranının son yıllarda artış gösterdiğine dikkat çeken Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu artışın nedeninin öğrenilmiş otizm olduğuna vurgu yaptı.
Çocuklarda bilinçsiz ve denetimsiz teknoloji kullanımının toplumsal izolasyona ve tek istikametli ikazıma neden olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk sözcük üretme muhtaçlığı hissetmediği için beynin o bölgesi köreliyor. Öğrenilmiş otizmin birinci belirtisi gecikmiş konuşmadır.” ikazında bulundu. Otizmin en büyük ilacının toplumsal temas olduğunu belirten Tarhan, apartmanlarda tek başına büyüyen çocukların 3 yaşından itibaren kreşe gönderilmesini ya da oyun alanlarına götürülerek akranlarıyla irtibat kurulmasını tavsiye etti.
Sağlık Bakanlığı, otizmli bireylerin aileleri için ‘Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Aile Rehberi’ hazırladı. Otizm sıklığının 20 yılda 200 kat arttığı belirtilen rehberde, fazla teknolojik alet kullanımına dikkat çekildi. Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, otizme ait değerlendirmede bulundu. Otizm spektrum bozukluğu da denilen otizmin nöro gelişimsel bir hastalık olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, hastalığın geniş bir yelpazede farklı özelliklerle görüldüğünü söyledi.
Duygusal Okuryazarlıkları Zayıf
Asperger sendromunda bireyin çok zeki olmasına rağmen toplumsal ilgilerinin çok zayıf olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Asperger Sendromunda kişinin mantıksal zekâları çok yüksek. İki ay sonra ayın 28’inin hangi güne denk geldiğini çabucak hesaplıyor ve söylüyor ancak oturup birisiyle sohbet edemiyor, konuşamıyor. Herkes gülüp espri yapıyor, o anlayıp gülemiyor, katılamıyor. Duygusal okuryazarlığı zayıf. Bu zihin kuramı yalnızca beşerde var. Öteki canlılarda yok.” dedi.
Zihin Teorisi, Zihinüstü Gen Tarafından Üretiliyor
İleri seviyedeki otizmli çocuklarda genetik olarak zihin kuramı oluşturmayla ilgili gen olmadığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Buna meta bilişsel gen yani zihinüstü gen diyoruz. Bu zihinüstü gen zihin teorisi üretiyor, teori teorisi üretiyor, mana çıkarıyor, yorum yapıyor, reaksiyon veriyor. İnsanı insan yapan bu temel özellik, otizmli bireylerde bulunmadığı için otizm ileri genetik bozukluk olarak da bedellendiriliyor.” dedi.
Otizmde De Yatkınlık Geni Olabilir
Yapılan çalışmaların otizmin %10-15’inin genetik kaynaklı, %70-80’inin ise sonradan geliştiğini gösterdiğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Otizmde iki türlü genetik faktör var. Biri %100 genetik olan yani kozatif gen olan olaylar. Bu gen nedeniyle kişi kaçınılmaz formda otistik oluyor. Lakin bir de otizme yatkınlık geni olanlar var. Bu şahıslar yanlış eğitilirse, yanlış ortamlarda bulunursa, aile ve toplumsal etrafı sağlıklı değilse bu çocuklarda otizm sonradan çıkmaya başlıyor. Zira otizme yatkınlık geni var. Bunu şu örneğe benzetebiliriz. Akciğer kanseriyle ilgili kozatif yeniden sahip olan biri, 40 yaşına gelince sigara içmese bile kanser başlar. Şahısta yatkınlık geni varsa sigara içmiyorsa o gen faaliyete geçmediği için o kişi de kanser başlamaz. Akciğer kanserinin %80-90’ı genom faaliyetidir yani genetiktir ve yatkınlık geniyle ilgilidir. “ dedi.
Kutu Üzere, Reaksiyon Vermiyorlar…
Otizmli bireylerde ince motor marifetler ve kaba motor maharetlerin olmasına karşın kişinin duygusal transfer yapamadığını kaydeden Tarhan, “Otizmli bir çocuk vaktinde yürüyebiliyor. Mesela 1 yaşında yürüyor lakin gecikmiş konuşma ortaya çıkıyor. Çocuk toplumsallığı ve duygusallığı öğrenemiyor. Herkes güldüğü vakit o gülemiyor. Duygusal transfer yapamıyor. Göz teması kuramıyor. Beyni daha çok kolay öğrenmeye yönelik şeylerle ilgileniyor. Mesela ileri otistik bir çocuğu kucağınıza alınca kutu üzeredir ve reaksiyon vermez. Ama sağlıklı bir çocuk basitçe bir bağ kurabilir.” dedi.
Aileler Güzel Müşahede Yapmalı
Ailelerin çocuklarını çok uygun gözlemlemesi gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk göz teması kuramıyorsa, hislere karşılık veremiyorsa, anne ve babanın gülümsemesine karşılık veremiyorsa otizmden şüphelenmek lazım. Otizm, 1 yaşında bile yakalanabiliyor. Çocukta gecikmiş konuşma varsa genelde 3-4 yaşında yakalanıyor. Gecikmiş konuşmadan öteki öbür öncül belirtiler de bulunuyor.” dedi.
Çok İşe Yarayacak Bir Kitapçık…
Sağlık Bakanlığı’nın otizmle ilgili hazırladığı kitapçığa değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çok başarılı bir çalışma, emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Bu çok işe yarayacak bir kitapçık olacak. Aileler erken teşhisle ilgili Sıhhat Bakanlığı web sayfasından indirip inceleyebilirler. Orada çok hoş bilgiler var.” dedi.
Öğrenilmiş Otizm Artıyor
Çocuğun otizm olma riskinin daha evvelki yıllara oranla artış gösterdiğine dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Son yıllarda resmi istatistiklere nazaran %200 arttı. Artan kısmı genetik olan otizm değil öğrenilmiş otizm. Kişi olağanda otistik olmaz lakin aile bağlarının zayıf olması, toplumsal öğrenmenin zayıf olması, duygusal öğrenmenin zayıf olması, tek taraflı öğrenme olduğu için çocuk yalnızca aşikâr bir alanda başarılı oluyor. Öteki alanlarda başarısız oluyor. İzole bir halde yalnız oluyor. Ve şu anda toplumsal izolasyon ve yalnızlık insanlığın, gençlerin hastalığı durumunda. Otizm, aslında içe kapanıklık ve yalnızlık hastalığıdır. Otistik kişi farklı bir dünyada farklı bir hayat içerisinde yaşıyor. Temel muhtaçlıklarının karşılanması kâfi oluyor, otistik kişi öbür bir şey aramaz.” dedi.
Otizmin En Büyük İlacı Toplumsal Temastır
Öğrenilmiş otizmin ekseriyetle yatkınlık geni olanlarda süratle çıktığını söz eden Tarhan, “Yatkınlık geni olmayanlarda çok ileri derecede uyaran mahrumiyeti varsa ortaya çıkabiliyor. Örneğin ormanlarda bulunan yırtıcı çocuklar birinci bulunduklarında otistik oldukları sanılıyor. Zira insan bağlantısı yaşamadıkları için toplumsal öğrenme yok. Otizmin en büyük ilacı toplumsal temastır. Birebir eğitimle eksikler tamamlanır ancak kişinin toplumsal ve fizikî teması çok değerlidir. Toplumsal medya kavramı yanlış kullanılıyor. Aslında toplumsal medya, toplumsal medya değil sanal medyadır. Orada toplumsallık yok. Yalnızca sanal bir ortamda görüşme var. Toplumsal olması için yüz yüze olması lazım, insanların birbirine dokunması lazım. Çocuk için de birebiri geçerlidir. Çocuğun koşması, oynaması, eğlenmesi lazım.”diye konuştu.
4 Yaşına Kadar Düzeltilmeli Yoksa Beyin Kendini Kapatıyor…
Çocuklarda teknoloji kullanımının sonlu ve denetimli olması gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, tek taraflı uyarımın çocuğun üzerindeki olumsuz tesirlerine dikkat çekti:
“Teknolojinin bilinçsiz kullanımı çocuğu toplumsal izolasyona götürüyor. Tek taraflı öğrenme yapıyor. Öğrenilmiş otizmin birinci belirtisi gecikmiş konuşmadır ve bu durum tanınan psikiyatride klip sendromu diye geçiyor. Klip sendromunda çocuk tek istikametli iletiye maruz kalıyor. Çoklukla bir müzik kanalı açık oluyor ve çocuk daima dönen klipleri izliyor. Çocuk rastgele bir uğraş göstermiyor. Baş yorma ve öğrenme yok. Yalnızca cümbüş var. Çocuk kendini oraya kaptırıyor. Bu nedenle ucuz bakıcı diyoruz. Anne de çocuğa tableti ya da akıllı telefonu veriyor ya da televizyonu açıyor. Çocuk tek taraflı maruziyet yaşıyor. Beyni yalnızca görsel algı alıyor. Sözcük üretme gereksinimi hissetmediği için çocuk beyni, konuşma muhtaçlığı hissetmediği için beynin o bölgesi köreliyor. 4 yaşına kadar bunu düzelttik düzelttik, düzeltmedik ondan sonra beyin kendini kapatıyor. Ondan sonra öğrenmek çok zorlaşıyor. Çok özel uğraş ve eğitimlerle oluyor.”
Teknoloji İle Bağımız Sağlıklı Olmalı
Günümüzde teknolojiden kaçınmanın mümkün olmadığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Özellikle, teknoloji ile alakamız bizim toplumsal bağlantımızın bir modülüdür. Teknoloji ile alakamız sağlıklı değilse biz çocuklarımızı otizm adayı yaparız. Bunu mutlaka çok açık söyleyebiliriz. Çocuklarımıza bilhassa 0-3 yaş ortasında telefon ya da tablet verip yalnız bırakmak onları otizm adayı haline getirir. Duygusal ihmal çocuğa ziyan verir.” ikazında bulundu.
Çocuk Hayatı İrtibat Kurarak Öğreniyor
“Çocuk irtibat kurmayınca hayatı öğrenemiyor” diyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çünkü insan beyni ruhsal olarak sonradan öğreniyor. Hayvan beyni o denli değil, hayvan beyni öğrenmiş olarak dünyaya geliyor. İnsan beyni öğrenmek üzere dünyaya geliyor. Toplumsallığı, insanlığı, sevgiyi, muhabbetti, konuşmayı, arkadaşlığı yani bütün insani bedelleri sonradan öğreniyoruz biz. Genetik değil, ahlak genetik değil, ahlaki olgu genetik değil. Bunları sonradan öğreniyoruz. Çocuğa bunları öğretmezsen çocuk bilemez ki. Çocuğun toplumsal sonları öğrenmesi lazım, kendini tanıması ve diğerini tanıması gerekiyor. Çocuğun empatiyi öğrenmesi lazım. Otizmin en büyük özelliği empati yoksunluğudur, oburlarının hislerini okuyamazlar. Kendi hislerini da birçok vakit okuyamazlar. Empati yoksunluğu, bu asrın en büyük meselesidir. Şu anda dünyanın en çok yoksulluk ve fakirlik çektiği alandır. Bu manevi fakirliktir. Onun da ana konusu empati yoksunluğudur.” diye konuştu.
Okul Öncesi Eğitim Otizmin Dermanı Olarak Düşünülüyor
Büyük kent hayatının çocukların sosyalleşmesindeki pürüzlerden biri olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Eskiden çocuğun yürümeye başladıktan sonra arkadaşları oluyordu. Mahallede arkadaşları ve komşuları vardı. Onlarla toplumsal temas içinde hayatı öğreniyordu. Lakin artık apartman çocuğu, annenin öbür imkanı yok, çocuğu toplumsal medya ya da akıllı telefona bağlıyor. Bu çocuğa ziyan veriyor. O nedenle çocuğun toplumsallaşması için 3 yaşında kreşe verilmesi öneriliyor. Çocuk annesi ve babası dışında öbür kimseyi görmüyorsa her gün 2-3 saatlik toplumsal alanlara götürülmesi lazım. Anaokulu ve okul öncesi eğitimler çok değerli. Okul öncesi eğitim düzgünse çocuk otizmle ilgili risk grubundaysa direk otizm başlamayabiliyor. Okul öncesi 0-3 yaş eğitim bütün dünyada otizmin dermanı olarak düşünülüyor.”diye konuştu.
Oyun Ve Sevgi, Çocuğun En Değerli İki İhtiyacı
Oyununun çocuğun gelişiminde çok kıymetli bir yeri olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğun en önemli işi oyundur. Çocuk, oyunda kendini tabir eder ve yaşar. Çocuğun en büyük iki gereksinimi vardır. Biri oynamak oburu de sevilmek. Bu ikisi varsa uyuyan otizm bile varsa canlanmıyor. Riski varsa da risk kümesinde tetiklenmiyor. Otizmin en büyük nedeni birinci sırada bu. Bağlantıdaki insanların yalnızlaşması, toplumsal, duygusal uyaranların zayıflaması. Ve insanların yalnızlık salgını nedeniyle otizmde çocukluk olarak eşlik etmesi.” diye konuştu.
